Door stadsgenoot Solange Domaye werd ik in Amersfoort uitgenodigd voor een uitgebreid fonio diner. Solange zet zich in om het gewas uit haar jeugd in Tsjaad in het westen in biologische kwaliteit onder de aandacht te brengen. Ik noem haar de Queen of Fonio.
Witte fonio is de grassoort Digitaria exilis, een ondersoort van de gierst Poaceae met de kleinste korrel van 1-1½ mm. Fonio of acha groeit in West-Afrika in de Sahelregio: van Senegal en Guinee tot Tsjaad en de noordelijke regio’s van Nigeria, Togo en Benin. Het eveneens minuscule graangewas teff is de trots van Ethiopië, fonio die van de Sahellanden met een toegankelijke smaak. De plant is een rechtop groeiend eenjarige gewas, wordt tot 75 cm hoog met vingervormige pluimen van 15 cm. Fonio groeit in droge klimaten op zandgrond zonder dat er kunstmest of pesticiden nodig zijn. Het graan rijpt zeer snel in 6-8 weken. 

Geschiedenis
Fonio staat al meer dan 5000 jaar bekend als de oudste verbouwde Afrikaanse graansoort. Het werd gebruikt voor voorouderverering en als onderdeel van de bruidsschat. Het staat in het middelpunt van talrijke West-Afrikaanse kosmologieën en mythen. Het Dogon-volk uit Mali noemen het Po ‘het zaad van het universum’. De Dogon geloofden dat de hele wereld is ontstaan uit één enkele foniokorrel. 

Project
In het verleden werd in West-Afrika fonio overal op de akkers gezaaid en door iedereen gegeten. Maar aan deze lokale agrarische geschiedenis kwam eind 19e eeuw een einde met de kolonisatie en de introductie van westerse culturen en eetgewoontes. Zo werd het chic om (geïmporteerde, dure) witte rijst en tarwe te eten: fonio verviel tot armeluis eten en raakte in de vergetelheid. Solange’s doel is om voedsel- en voedingszekerheid in Afrika te vergroten door voedselovervloed te creëren voor de boer. Ze zet zich in om de teelt van fonio aan te moedigen om woestijnvorming en erosie tegen te gaan.
Om coöperaties van vrouwen te versterken door gegarandeerde afname van hun productie. Om biologische landbouw voor gezond voedsel te promoten, de veerkracht van de klimaatverandering en het behoud van het milieu te verbeteren. De Europese Commissie heeft recent fonio goedgekeurd als nieuw voedingsmiddel voor de EU. Haar Symfonio-project is biologische en eerlijke handel met een coöperatie van kleinschalige boeren, met de focus op vrouwen, in de regio van de stad Bobo Dioulasso in Burkina Faso met ondersteuning van lokale partners. Er is een overschot aan productie van graan dat geschikt is voor de export. In de toekomst zal het uitgebreid worden met andere authentieke gewassen.

Oogst
Het oogst- en arbeidsproces is zeer intensief en kostbaar. De oogst gebeurt met sikkels, de stengels worden verzameld in schoven om te drogen. Na het drogen worden de pluimen gedorst. De graankorrel van fonio is piepklein en bedektzadig (vergroeid met het kaf). De korreltjes moeten dus na het oogsten gepeld worden en dat is geen gemakkelijke opgave bij dit minuscule kleine graan. Vroeger werden de korrels gestampt om de schil te verwijderen, wat een zeer arbeidsintensieve klus is. In 2000 is de fonio-pelmachine ontwikkeld en dat maakt het werk van de vrouwencoöperaties tegenwoordig makkelijker.

Voordelen
De teelt van fonio herstelt woestijngrond, voorkomt woestijnvorming en erosie. Als snelgroeiend gewas kan er tot 6 keer per jaar geoogst worden! Het graan zal de duurzame ontwikkeling van het platteland verbeteren met economische, ecologische en sociale voordelen voor de vrouwen en hun families. Het stro en kaf wordt gebruikt voor voer of gemengd met klei voor gebouwen.

Voedingswaarde
Met zijn van nature kruidige aroma is fonio smaakvol, voedzaam en rijk aan eiwitten, met essentiële aminozuren zoals methionine en cysteïne (ontbreekt in andere granen). Het bevat mineralen zoals ijzer, calcium, zink en magnesium en vitamine B. Fonio bevat ook veel voedingsvezels met een lage glycemische index en is allergeen-/glutenvrij. Het is gemakkelijk te gebruiken en te verteren.

Gebruik
Het graan is veelzijdig te gebruiken in gerechten als pap, couscous, brood, patisserie en vleesvervangers. Als alternatief voor rijst en granen, griesmeel, in soep, hoofdgerecht of salade. Het is eenvoudig te bereiden. Het kan worden gepoft, gevlokt of gebruikt voor het brouwen van bier. Vrouwen verkopen voorgestoomde fonio vacuüm verpakt op de markten. Fonio is een uniek voedzaam graan, oeroud, authentiek Afrikaans met een oud boerenerfgoed. Een biologisch duurzaam, ethisch en etnisch Fair Trade lokaal gewas.
www.symfonio.bio

Voedingswaarde
(per 100 gram) 
Energie 1490 Kj
357 Kcal
Eiwit (g) 7,8 g
Vet (g) 0,5 g Verzadigd: 0,2 g
Onverzadigd: 0,3 g.
Koolhydraat (g) 83,5 g Suikers: 0,7g
Voedingsvezel (g) 7,8 g

Fonio basisrecept

  • 100 gram fonio
  • 300 ml. water / bouillon

Breng het water aan de kook en voeg fonio toe.
Laat 3-5 minuten op laag vuur koken.
Voeg zout toe en laat 5-15 minuten nawellen.